Online voorproefles Philip Knipscheer

Philip Knipscheer start met de cursus ‘De taal van de schilderkunst’. Hij zal tijdens de les verhalen vertellen uit de Griekse mythologie. Hij behandelt daarin relevante wetenswaardigheden over kunstgeschiedenis, filosofie en de kunst van het kijken.

In dit nieuwsbericht een voorproefje waarin Philip schrijft over de schilder Manet vanuit de Griekse mythologie. Heerlijk om te lezen, maar er gaat niets boven de bevlogenheid waarmee Philip dit zelf vertelt. Vanaf 6 september kan je het zelf beleven, meer informatie en inschrijven kan via deze link Cursus 'Taal van de schilderkunst'

Wil je naast de kunstbeschouwing verder kennismaken met Philip volg dan deze online kennismakings schilderles.

Manet
...De oppergod Zeus had voor het huwelijksfeest van Peleus en Thetis alle goden uitgenodigd, behalve Eris, de godin van de twist. Die was zo kwaad daarover dat ze een gouden appel wierp naar Zeus met daarop de tekst ‘ΚΑΛΛΙΣΤΗΙ ΘΕΩΙ’. (‘Voor De Schoonste Godin’). Zeus en de andere goden kwamen er niet uit wie van hen op deze titel aanspraak kon maken en besloten de herder Paris voor hun karretje te spannen om een oordeel te geven.
Paris had als eenvoudige sterveling natuurlijk de grootste moeite om tot een keuze te komen want voor hem stonden Hera, de godin van de huiselijkheid, Pallas Athene, de godin van de wijsheid en Aphrodite, de godin van de liefde en de schoonheid. Deze drie wonderschone godinnen boden hem ook nog eens geschenken aan: rijkdom en macht, wijsheid en roem, een huwelijk met de mooiste vrouw op de wereld.
Je voelt hem al aankomen: Paris koos voor Aphrodite en wist Helena te strikken, inderdaad de mooiste vrouw op aarde maar ze moest wel worden geroofd uit Troje en hij ontketende zo de Trojaanse oorlog.

… Er bestaan veel schilderijen die gaan over deze gebeurtenis (zie Google) maar de beroemdste is helaas verbrand. Dat was een schilderij van Raphaël. Een kopie ervan is gelukkig wel aan ons overgeleverd middels een kopergravure van Marcantonio Raimondi, een graficus die rond dezelfde tijd leefde.

Het is inmiddels 1863 en in Parijs wordt een zgn. ‘Salon voor de Schone Kunsten’ georganiseerd op initiatief van Napoleon III, de toenmalige keizer van Frankrijken bovendien een kunstliefhebber.

In die tijd waren er in Parijs grote veranderingen in het stadsbeeld gaande. Er werden stations en spoortrajecten gebouwd voor de pas uitgevonden stoomtreinen en architecten kregen opdracht om de Parijse binnenstad te vernieuwen. Parijs lag open en was een dynamische wereldstad aan het worden.

Iedereen voelde de mogelijkheden van de aanstormende moderniteit aan en ook de schilder Edouard Manet die op een dag Victorine Meurent tegen het lijf liep tijdens een cafébezoekje. Zij was jong, zong en speelde op straat gitaar, had prachtig rood haar en wilde wel eens model staan in het atelier van Manet om iets meer bij te verdienen.
Deze samenwerking leverde een negental bijzondere schilderijen op waarmee Manet wereldberoemd is geworden.
Op de bewuste salon van 1863 liet hij deze zien:

‘Le déjeuner sur l’herbe’ heeft hij het genoemd en het doek werd direct afgekeurd door de organisatoren van de ‘Salon’ want men vond het lelijk en aanstootgevend!

Nu was dit doek van Manet niet het enige dat werd afgekeurd door het kunst-establishment en daarom besloot Napoleon III een zgn. ‘Salon des refusés’ in het naburige ‘Palais des Indrusties’ te organiseren waar men de vele afgekeurde kunstwerken kon bekijken. Het werk van Manet veroorzaakte ook daar een rel en werd in de pers bespot. Niet alleen omdat hij een gedeelte citeerde uit het werk van Raphaël, (de hoek rechtsonder)... dat werd maar al te vaak gedaan in de schone kunsten. Hij gaf met dit schilderij zijn ongezouten mening over de schijnheiligheid van de Parijse bourgeoisie die maar al te graag vertoefde tussen de dames en heren van losse zeden. Een klap in het gezicht van die lieden die op een verloren zondagje naar zo’n tentoonstelling gingen en die van elkaar wisten dat ze niet onbekend waren voor deze dame! Victorine was kennelijk creatief in het verzinnen van bijverdiensten. Manet was creatief in het verzinnen van ‘dubbele bodems’ in zijn werk: De stad Parijs ontleent immers haar naam aan de mythologische figuur Paris.
De ‘Salon Voor De Schone Kunsten’ waar men in de ogen van Manet een ‘Parisoordeel’ velde over het mooiste kunstwerk, was verworden tot niets meer dan een wedstrijdje in na-aperij tussen de gevestigde namen, (waarvan we overigens de meeste zijn vergeten).

Manet gaat nog verder. Victorine is op het schilderij naakt en zit tussen drie geklede figuren waarvan we kunnen aannemen dat de figuur rechts Paris moet voorstellen. De Phrygische muts, (het Smurfenmutsje)waarmee hij aan de linkerzijde is afgebeeld op de gravure van Raimondi is nu een kek hoedje wat doet denken aan een fez. Een verwijzing naar Paris’ Turkse afkomst.
Deze figuur kan kennelijk niet kiezen tussen de tweede man of de vrouw om zijn oordeel te geven over wie van hen nu de schoonste is. Hij kijkt naar de één maar wijst naar de ander. (Ik ga er voor het gemak vanuit dat iedereen wel eens heeft gehoord over ‘Griekse liefde’, (de ‘onvruchtbare’ liefde tussen twee mensen van gelijke sekse). De twee figuren kijken, nee gluren je uitnodigend aan vanuit hun ooghoeken...
De vrouwenfiguur in de achtergrond heeft nadrukkelijk een Grieks gewaad aan en de vruchten die voorin het schilderij liggen verspreid over de losse kledingstukken, zijn sinds mensenheugenis niet anders bekend dan als metafoor voor vruchtbaarheid en lust. Het is een bordeelscène.

We mogen aannemen dat Manet met dit alles de stompzinnigheid bekritiseerde van het klakkeloos kopiëren van oude meesters en een pleidooi hield voor de vernieuwingen die inmiddels tot stand waren gebracht door o.m. de ‘School van Barbizon’, een groep kunstenaars die dankzij de uitvinding van de tube waarin de olieverf handzaam kon worden verpakt, per stoomtrein erop uit was getrokken om de wereld op een nieuwe manier vorm te geven. Nieuwe wijn hoort in nieuwe zakken!

Dat verklaart ook waarom de figuren te groot zijn in verhouding tot de (enigszins hellende) achtergrond. Die was gebaseerd op de nieuwe manier van landschapsschilderen zoals Corot dat ondermeer deed en zo lijkt het wel of Manet er een ‘theaterdecor’ van heeft gemaakt. Een prachtige omlijsting van zijn ‘boodschap’ aan de opmerkzame kunstliefhebber, die tenslotte begreep dat naast de ‘Traditionele Schilderkunst’ zich inmiddels ook een nieuwe beweging had aangediend: de ‘Avant Garde’.

PhilipKnipscheer1-12-2017